«Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы «Іскерлік ахуал – 2024» тәуелсіз рейтингінің қорытындысын шығарды. Еліміздің 20 облысын, 226 қала мен ауданды, 4300 кәсіпкерді қамтыған зерттеу еліміздің өңірлерінде бизнесті жүргізудің нақты жағдайларын анықтады.

Рейтинг бизнес қауымдастығы көңіл-күйінің сенімді көрсеткіші ретінде өзін дәлелдеп үлгерді. Зерттеу нәтижелері жергілікті деңгейде де, ұлттық деңгейде де шешім қабылдауға әсер етіп, шағын және орта бизнеске проблемаларды айтып қана қоймай, сонымен қатар, бизнесті жүргізу үшін жағдайды жақсартуға тікелей қатысу мүмкіндігін беретінін атап өткен жөн.

2400-ден астам зерттеуші «ардагерлер» рейтингке деген сенімді растайды. Сауалнаманың заңдылығы «Ұлттық кәсіпкерлер палатасы туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен расталған.

Шағын бизнесті зерттеу нәтижелері

Шағын бизнеске арналған ТОП-3 аймақ:

1. Ұлытау облысы
2. Қызылорда облысы
3. Шымкент қаласы

Бұл өңірлерде бизнесті дамытуға барынша қолдау мен жайлылық бар.

Бұл ретте ең төменгі жайлылық көрсеткіштер мына өңірлерде тіркелді:

1. Солтүстік Қазақстан облысы
2. Астана қаласы
3. Павлодар облысы

Шағын бизнестің дамуына не кедергі?

1. Салық ауыртпалығы және әкімшілік кедергілер

• Кәсіпкерлердің 44% салықты үлкен кедергі деп санайды
• 43,1% қосымша рұқсат беру рәсімдерінің бар екенін көрсетеді
• 42,4% мемлекеттік органдардың жиі тексеретінін атап өтеді.

2. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдері

• Кәсіпкерлердің 32%-ы жер қатынастары саласында бейресми механизмдерге тап болады
• 24,6% - мемлекеттік сатып алу саласында
• Көп жағдайда бастамашылар мемлекеттік қызметшілер мен делдалдар болып табылады.

3. Мемлекеттік қолдау шараларының қолжетімділігі мен тиімділігі

• Түсіндірме және сервистік қолдау бағдарламалары жақсы нәтиже көрсетуде (кәсіпкерлердің 57% және 59,4% бұл шараларды оң бағалайды)
• Қолжетiмдiлiгi және тиiмдiлiгi төмен - өнеркәсіптік инфрақұрылымды дамытуға бағытталған шаралар.

4. Жұмыс күші тапшылығы

• Инженерлік-техникалық мамандардың тапшылығы өткір.

5. Инфрақұрылым проблемалары

• Кәсіпкерлердің көпшілігі көлік инфрақұрылымының сапасын орташа деп бағалайды
• Жылыту және газдандыру шешімін таппаған негізгі мәселелер болып қала береді.

Қиындықтарға қарамастан, шағын бизнес мыналарды дамытуды көздейді:

• Кәсіпкерлердің 35%-ы өз қызметін кеңейтуді жоспарлап отыр
• 20,3% мемлекеттік қолдау шараларын пайдалануға ниетті
• 17,9% шығындарды оңтайландырумен айналысады
• Тек 1,5%-ы ғана бизнесін жабуды қарастырады

Қай сала белсенді?

• Бизнеспен диалогқа барынша ашық – ветеринария басқармалары, кәсіпкерлік бөлімдері, өртке қарсы қызмет және СЭС.
• «Бейресми шешімдер» мәселелеріне көбінесе Мемлекеттік сәулет-құрылыс инспекциясында, сәулет, жер мәселелері және мемлекеттік сатып алулар қызметінде кездеседі, мұнда кәсіпкерлердің 25%-ға дейіні сыбайлас жемқорлыққа тап болады.
• Аумақтық қоғамдық ұйымдар арасындағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне қарсы рейтингті салық органдары басқарады.

Орта бизнес субъектілеріне жүргізілген сауалнама нәтижелері

Орта бизнес үшін ТОП-3 өңір:

1. Қызылорда облысы
2. Түркістан облысы
3. Ақтөбе облысы

Ең төмен бағаланған ТОП-3 өңір:

1. Павлодар облысы
2. Солтүстік Қазақстан облысы
3. Жамбыл облысы

Аталмыш өңірлер 2 баллдан төмен балл алды, бұл оларды экономикалық тұрақтылықтың шегіне қойды.

Бизнес үшін не жақсарды?

• Әкімдіктер инвесторларға қолдау көрсетуді күшейтеді

Респонденттердің 55%-ы әкімдіктердің инвестициялық жобаларды белсенді қолдайтынын атап өтті.

• Көлік инфрақұрылымы жақсаруда

Респонденттердің 52%-ы автомобиль және авиация инфрақұрылымының сапасын жоғары – «өте жақсы» немесе «орташадан жоғары» деп бағалады.

• Инфрақұрылым бизнес үшін қолжетімді болады

Респонденттердің шамамен 86%-ы сумен жабдықтау мен электр қуатының қолжетімділігін оң бағалайды, оны «орташа» немесе «жоғары» деп бағалады.

Өсудің негізгі кедергілері:

1. Салық жүктемесінің артуы: респонденттердің 23,4%-ы негізгі кедергі ретінде салықтық әкімшілендіруді көрсетеді.
2. Шектеулі қаржыландыру нұсқалары: Кәсіпкерлердің 13,5%-ы жоғары пайыздық мөлшерлемелерді және несие алу қиын екенін айтады.
3. Білікті кадрлардың тапшылығы: компаниялардың 13,2%-ы инженерлік-техникалық саладағы мамандардың тапшылығын сезінеді.
4. Темір жол мәселесі: респонденттердің 53,4%-ы теміржол инфрақұрылымының жай-күйін қанағаттанарлықсыз немесе орташа деп бағалайды.
5. Газдандыру: 26,2% оның толық жоқтығын немесе қолжетімсіз деп санайды.
6. Коммуналдық қызметтердің жоғары тарифтері: кәсіпкерлердің 12,2%-ы бизнеске қысым жасау факторы ретінде тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық шығындарының өсуін атап өтеді.
7. АЭА мен ИА-ның инвестициялық ынтымақтастыққа қатысуының төмен деңгейі – респонденттердің 55%-ы төмен немесе ішінара деңгей туралы хабарлады.

Іскерлік ескерту белгілері: бағалар нашарлайды

Шағын кәсіпкерлікті зерттеу көрсеткіштері бойынша өңірлерді орташа бағалау бір жыл ішінде 4 баллдан 2,32 баллды құрайды (3-тоқсан – 2,80; 2-тоқсан – 2,98). Орта бизнес үшін – 2,32 балл (3-тоқсан – 2,90; 2-тоқсан – 3,25). Рейтингтердің төмендеуі байқалады. Бұл өсіп келе жатқан қиындықтар туралы айтатын және оны шешуге жүйелі көзқарасты талап ететін маңызды сигнал.

Айта кету керек, әрбір сауалнамадан кейін байланыс орталығының қызметкерлері қатысушылардың шамамен 20% қайта тексеру жүргізеді. Ешқандай сенімсіз деректер өтпейді - тек тәуелсіз және ашық рейтингтер.

Бизнес үшін шынымен маңызды бағалау критерийлері:

• мемлекеттік органдардың ашықтығы мен қолжетімділігі;
• jларды қолдаудың тиімділігі;
• мемлекеттік қолдаудың нақты пайдасы;
• сыбайлас жемқорлық тәуекелдері;
• инфрақұрылым және коммуналдық желілер;
• еңбек ресурстарының болуы.

Іскерлік ахуалдың жаңартылған рейтингі енді тоқсан сайын жүргізіледі. Бұл өңірлердегі кәсіпкерлердің алдында тұрған қиындықтарға тезірек ден қоюға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, сауалнама 2 есе қысқарды, тек маңызды сұрақтарды қалдырды. Бұл бизнеске қатысуды және деректер сапасын арттырды - сауалнамаға артық жүктеме болмайды.

Сауалнама invest.eoz.kz платформасында өтеді, мұнда:

• БСН/ЖСН бойынша автоматты сүзгілеу арқылы ШОБ үшін бірегей сілтемелер пайдаланылады;

• мемлекеттік деректер базасымен интеграцияның арқасында респондент деректері автоматты түрде толтырылады.